कंपनीच्या दीर्घकालीन भांडवलाचा स्त्रोत: डिबेंचर्स
कंपनीच्या वाढीसाठी आणि यशस्वी कारभाराठी दीर्घकालीन भांडवलाची गरज असते. शेअर्सच्या विक्रीद्वारे भांडवल उभारणी सोबतच कंपन्या डिबेंचर्स जारी करून देखील दीर्घकालीन भांडवल जमवतात. डिबेंचर हा कंपनीला दिलेला एक कर्जाचा प्रकार असतो. परंतु, बँकेकडून घेतलेल्या कर्जापेक्षा डिबेंचर्समध्ये काही वेगळेपणा असतो. ही आर्थिक साधने कंपन्यांच्या भांडवली संरचनेत महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. डिबेंचर्सद्वारे निश्चित व्याज देयके आणि मुद्दलाची परतफेड करण्याच्या बदल्यात गुंतवणूकदारांकडून निधी कर्जाऊ घेण्यासाठी कंपनीला एक नवीन मार्ग मिळतो.
डिबेंचर्स म्हणजे काय?
डिबेंचर हे गुंतवणूकदारांकडून निधी उभारण्यासाठी कॉर्पोरेशन किंवा सरकारद्वारे जारी केलेल्या दीर्घकालीन कर्जाचा एक प्रकार आहे. शेअर्सच्या व्यतिरिक्त, डिबेंचर होल्डर्स देखील एखाद्या कंपनीमध्ये मालकी दर्शवतात. डिबेंचर्स हे कर्जाचे साधन आहे ज्याद्वारे धारकाला एका विशिष्ट कालावधीसाठी निश्चित व्याजदर मिळतो. आणि मुदतपूर्तीनंतर, जारीकर्ता डिबेंचर धारकांना मूळ रक्कम परत करतो.
डिबेंचर्सचे प्रकार
- सुरक्षित डिबेंचर: हे डिबेंचर जारी करणाऱ्या कंपनीचे डिबेंचर विशिष्ट मालमत्तेद्वारे समर्थित असतात. आणि याद्वारे गुंतवणूकदारांना डिफॉल्टपासून सुरक्षा प्रदान होते. डिफॉल्टच्या झाल्यास सुरक्षित डिबेंचर धारक तारण ठेवलेल्या मालमत्तेवर दावा करू शकतात.
- असुरक्षित डिबेंचर (किंवा नेकेड डिबेंचर): सुरक्षित डिबेंचर्सच्या उलट, असुरक्षित डिबेंचर कोणत्याही मालमत्तेद्वारे समर्थित नसतात. ते कंपनीच्या पतपात्रतेच्या आधारित जारी केलेले. जास्त जोखीम असली तर या प्रकारचे डिबेंचर्स जास्त परतावा देऊ शकतात.
- परिवर्तनीय डिबेंचर्स: परिवर्तनीय डिबेंचर्स धारकांना त्यांचे कर्ज पूर्वनिर्धारित कालावधीनंतर जारी करणाऱ्या कंपनीच्या इक्विटी शेअर्समध्ये रूपांतरित करण्याचा पर्याय देतात. हे वैशिष्ट्य गुंतवणूकदारांना भांडवलाच्या वाढीद्वारे संभाव्य वाढ प्रदान करते.
- अपरिवर्तनीय डिबेंचर: अपरिवर्तनीय डिबेंचर इक्विटी शेअर्समध्ये रूपांतरित केले जाऊ शकत नाहीत आणि मुदतपूर्ती होईपर्यंत निश्चित व्याजदर देतात. स्थिर उत्पन्न प्रवाह शोधणाऱ्या गुंतवणूकदारांमध्ये ते लोकप्रिय आहेत.
डिबेंचरची वैशिष्ट्ये
- फिक्स्ड मॅच्युरिटी: डिबेंचरची एक फिक्स मॅच्युरिटी तारीख असते. ज्यावर जारीकर्ता डिबेंचर धारकांना मूळ रक्कम परत करण्यास बांधील असतो.
- निश्चित व्याज देयके: डिबेंचर्स सामान्यत: स्थिर किंवा फ्लोटिंग व्याज दर देतात, आणि याद्वारे गुंतवणूकदारांना मुद्दलीसह व्याजामुळे एक अतिरिक्त उत्पन्न प्रवाह मिळतो.
- हस्तांतरणीयता: डिबेंचर्स मुक्तपणे हस्तांतरित करण्यायोग्य असतात, ज्यामुळे गुंतवणूकदारांना ते दुय्यम बाजारात विकत घेता येतात.
- क्रेडिट रेटिंग: जारी करणाऱ्या कंपनीची क्रेडिट पात्रता व्याज दर आणि डिबेंचर्सशी संबंधित जोखीम निर्धारित करते. उच्च-रेटेड डिबेंचर कमी व्याजदर देतात परंतु डीफॉल्ट जोखीम कमी करतात.
- सुरक्षितता: काही डिबेंचरधारकांना कंपनीच्या मालमत्तेवर हमी असते. म्हणजेच, कंपनी कर्ज फेडू शकली नाही तर डिबेंचरधारक कंपनीची मालमत्ता विकून आपले पैसे वसूल करू शकतात.
डिबेंचर्सचे फायदे
- भांडवली संरचनेचे वैविध्यीकरण: डिबेंचर्समुळे कंपन्यांना त्यांच्या निधीच्या स्त्रोतांमध्ये विविधता मिळते. आणि इक्विटी फायनान्सिंग वरती अवलंबन कमी होते.
- कर वजावट: डिबेंचरवरील व्याज देयके हे जारी करणाऱ्या कंपनीसाठी कर-वजावटीचे खर्च आहेत. डिबेंचर्स जारी केल्याने कंपनीला कर लाभ मिळतात.
- परतफेडीमध्ये लवचिकता: कर्ज परतफेडीच्या अटींमध्ये डिबेंचर्स लवचिकता देतात. ज्यामुळे कंपनी योग्य नियोजन करून कर्ज परतफेडीची प्रक्रिया सोयीस्कर करू शकतात.
- मालकी कमी होत नाही: इक्विटी फायनान्सिंगच्या विरुद्ध, डिबेंचर जारी केल्याने विद्यमान भागधारकांची मालकी कमी होत नाही.
डिबेंचरशी संबंधित जोखीम
- डीफॉल्ट जोखीम: कंपन्या व्याज पेमेंट किंवा मुद्दल परतफेडीमध्ये डिफॉल्ट होऊ शकतात, ज्यामुळे डिबेंचर धारकांचे आर्थिक नुकसान होऊ शकते.
- व्याजदर जोखीम: व्याजदरातील चढ-उतार डिबेंचर्सच्या बाजार मूल्यावर, विशेषत: निश्चित-दर साधनांवर परिणाम करू शकतात.
- तरलता जोखीम: डिबेंचर दुय्यम बाजारात कमी तरलतेमुळे त्रस्त होऊ शकतात, ज्यामुळे गुंतवणूकदारांना ते इच्छित किंमतींवर विकणे कठीण होते.
- चलनवाढीचा धोका: चलनवाढीमुळे निश्चित व्याज देयकांची क्रयशक्ती कमी होते, ज्यामुळे डिबेंचर धारकांसाठी वास्तविक परतावा कमी होतो.
थोडक्यात, कंपन्यांसाठी दीर्घकालीन भांडवल उभारण्यासाठी डिबेंचर हे महत्त्वाचे साधन आहे. ते विविधीकरण आणि कर फायदे यासारखे फायदे देतात. तथापि, गुंतवणूकदारांनी गुंतवणुकीपूर्वी गुंतवणुकीच्या जोखमींचे पूर्णपणे मूल्यांकन केले पाहिजे. कर्ज वित्तपुरवठा प्रभावीपणे व्यवस्थापित करण्यासाठी दोन्ही कंपन्या आणि गुंतवणूकदारांसाठी डिबेंचर्स समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.